سلامت نوزادان وکودکان

مشخصات کارشناس واحد معاونت بهداشت:

 

نام و نام خانوادگی	رشته و مقطع تحصیلی	پست سازمانی	ابلاغ
لیلا سلطانی	کارشناس بهداشت عمومی	کارشناس سلامت نوزادان و کودکان معاونت بهداشتی	کارشناس سلامت نوزادان و کودکان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

معرفی برنامه های سلامت نوزادان و کودکان

موضوع سلامت کودک در سراسر جهان جزو اولویت های مهم سیاستگذاران بهداشت کشورها محسوب می شود و از آنجا که در جوامع امروزی و از دیدگاه مدیریتی، نیروی انسانی باارزش ترین و گرانبهاترین سرمایه هر جامعه ای است، لذا توجه به رشد و تکامل کودکان که آینده سازان جوامع هستند، به نوعی حفاظت از سرمایه های ملی محسوب می شود.

هر کودک با حق بقا، زندگی، رشد و تکامل وحق دسترسی به تغذیه مناسب، سلامت، سرپناه و آموزش متولد می‌شود و این وظیفه بر عهده دولت ها گذاشته شده که امکانات برابر برای همه کودکان فراهم کنند تا بتوانند توانایی های خود را پرورش دهند.کودکان حق دارند از خدمات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی برابر برخوردار شوند. از خشونت های جسمی و روحی دور بمانند.

«مداخلاتی که به منظور ارتقای کیفیت مراقبت از کودک انجام می گیرد، پیچیده و پرهزینه نیستند، اما اثرات اجرای آن در کاهش مرگ و میر، آمادگی بهتر کودکان پیش دبستانی، موفقیت در تحصیل و وضعیت تغذیه ای کودک قابل توجه می باشد.

  چشم انداز 

دستیابی به جامعه ای که در آن کودکان دارای بالاترین میزان بقاء و کیفیت  مطلوب زندگی را تجربه نمایند. امید است اجرای برنامه پیش رو گامی باشد در راستای دستیابی به آینده ای روشن که با تامین سلامتی برای آینده سازان دور از دسترس نباشد  و در کنار همه اینها نباید فراموش کرد که دستیابی به خانواده و کودک سالم نیازمند افزایش کیفیت زندگی در جامعه وخانواده نیز میباشد که دستیابی به این مهم نیازمند تلاش همه جانبه تمامی ارگانها ونهادهای مرتبط در این زمینه میباشد

 هدف کلی 

افزیش میزان بقاءو بهبود کیفیت زندگی کودکان

  اهداف اختصاصی

1. ارتقای  برنامه مراقبت های ادغام یافته ی کودک سالم
2. ارتقای برنامه ی غربالگری تکامل کودکان
3. ارتقای برنامه مراقبت های ادغام یافته ی ناخوشی های اطفال(مانا)
4. ارتقای برنامه ی نظام مراقبت مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه
5. ارتقاء سلامت نوزادان و برنامه نظام مراقبت مرگ نوزاد
6. ارتقای برنامه ی ترویج تغذیه با شیر مادر

 شرح وظایف کارشناسان ستاد معاونت بهداشت

1. برگزاری هفته جهانی شیرمادر ، هفته ملی کودک
2. هماهنگی و برگزاری کارگروه های مرگ کودکان یک ماهه تا 59 ماهه و نوزادان
3.  هماهنگی و برگزاری کمیته های دانشگاهی ترویج تغذیه با شیرمادر و مرگ کودکان یک ماهه تا 59 ماهه ، ارتقاء سلامت نوزاد و مادر
4. هماهنگی و برگزاری کمیته های معاونت بهداشتی ترویج تغذیه با شیرمادر و مرگ کودکان یک ماهه تا 59 ماهه
5. هماهنگی و برگزاری کمیته های شهرستانی ترویج تغذیه با شیرمادر و مرگ کودکان یک ماهه تا 59 ماهه
6. جلب مشارکت نهادها و ارگانهای مختلف در خصوص ارتقاء و افزایش سطح آگاهی مردم
7. تدوین و تهیه و توزیع مواد کمک آموزشی در راستای ارتقاء اگاهی کارکنان و عموم مردم
8. پیشنهاد طرح و برنامه های خاص جهت بهبود ارائه خدمات برنامه های سلامت نوزادان و کودکان
9. پیشنهاد انجام اولویت های پژوهشی براساس شاخص های برنامه به معاونت آموزشی دانشکده
10. استخراج و تحلیل شاخصهای  هربرنامه و برنامه ریزی بر اساس آن و ارائه پسخوراند در موارد لازم
11. اعلام وضعیت شاخصهای برنامه به سطوح بالاتر
12. اجرای برنامه عملیاتی ششم توسعه دانشگاههای علوم پزشکی کشور و بازگذاری در پورتال مربوطه
13. ابلاغ دستورالعملهای ارسالی از سوی وزارت متبوع به مراکز بهداشت شهرستان وبیمارستان های تابعه و واحدهای محیطی تحت پوشش
14. نظارت و  پایش از ستاد شهرستان و مراکز محیطی بصورت دوره ای در راستای روند اجرای صحیح بسته خدمتی جدید برنامه سلامت کودکان
15. نظارت و بازدید از عملکرد تیم پزشک خانواده در واحدهای محیطی تابعه بطور فصلی
16. نظارت و بازدید از عملکرد کارشناسان بیمارستانی برنامه های سلامت نوزادان و کودکان
17. نظارت و بازدید از عملکرد مشاورین شیردهی شاغل در بیمارستان های تابعه
18. ارزیابی مجدد بیمارستانهای دوستدار کودک و داوطلب دوستدار کودک بطور سالیانه
19. ارزیابی دستورالعمل کشوری تماس پوست با پوست مادر و نوزاد و شروع تغذیه با شیرمادر در ساعت اول تولد در کلیه بیمارستانهای تابعه
20. برگزاری دوره های اموزشی مرتبط در برنامه های سلامت نوزادان و کودکان و ابلاغ شده از سوی وزارت متبوع
21. اعلام چالش ها و مشکلات موجود در راستای اجرای صحیح برنامه های سلامت نوزادان و کودکان به سطوح بالاتر
22. ارسال گزارش پسخوراند به واحدهای تابعه
23. نظارت ، براورد و توزیع مکملهای کودکان و اقلام دارویی مانا و شیرمصنوعی
24. نظارت بر نحوه تجویز شیرمصنوعی جهت کودکان محروم از شیرمادر
25. پشتیبانی (فرم ها و دفاتر، تجهیزات، اقلام داروئی و ...)
26. بارگذاری اطلاعات خواسته شده از سوی وزرات متبوع در پورتال اداره سلامت نوزادان و کودکان

برنامه مراقبتهای ادغام یافته کودک سالم

در برنامه کودک سالم هدف جدا کردن یا تمیز دادن کودکان به ظاهر سالم یا مستعد بیماری از کودکان سالم است وارتقای تعریف سالم بودن از داشتن قد و وزن نرمال و بموقع بودن واکسن به سلامت همه جانبه کودک است . برنامه مراقبت کودک به ظاهر سالم یا مستعد بیماری است که هنوز نشانه های بیماری در آنان مستقر نشده است. در برنامه کودک سالم، مراقبتها بر اساس الگوی بیماری و مرگ کشور طراحی شده است.در حقیقت هدف این برنامه طراحی نظام غربالگری استاندارد مراقبت کودکان صفر تا هشت سال با استفاده از نشانه های بالینی و اجرای آن می باشد.

در برنامه مراقبت کودک سالم ، تمام کودکان کمتر از هشت سال که به واحد بهداشتی آورده می شوند از نظر وضعیت عمومی ، تغذیه ، وزن ، قد ، دور سر،دهان و دندان، بینایی ، تکامل ، واکسیناسیون و مکمل های دارویی،آزمایشات ارزیابی می شوند. اجزای مراقبت در برنامه کودک سالم شامل موارد زیر است:

• با تأکید بر پیشگیری از بیماریها و مخاطرات شایع دوران نوزادی و کودکی با توجه به اولویتها و آموزش صحیح به والدین، تشخیص و درمان صحیح و به موقع، پیشگیری از بروز عوارض و ناتوانیهای احتمالی، درمان عوارض ایجاد شده، بر اساس دستورالعمل­ها و راهنماهای بالینی، ارجاع به موقع به سطوح بالاتر و پیگیری پس­خوراند ارجاع.
• در هر بار مراجعه جهت انجام مراقبتهای جاری انجام ارزیابی‌ (به شرح زیر)، انجام توصیه‌ها و اقدامات لازم
• مراقبت نوزادان (در دوره های سنی 3-5 روز، 14-15 روز، 30-45 روز)
• غربالگری هیپوتیروییدی نوزادی، فنیل­کتونوریا، شنوایی، بینایی، تکامل، تغذیه با شیر مادر، G6PD، زردی نوزادی
• ارزیابی از نظر توانایی شیرخوردن، مشاهده تنفس تند، باز و بسته شدن سریع (پرش) پره‌های بینی، تو کشیده شدن قفسه سینه و ناله کردن
• ارزیابی از نظر حال عمومی ونشانه های خطر (کاهش سطح هوشیاری، بی قراری و تحریک پذیری، تحرک کمتر از معمول و بیحالی، برآمدگی ملاج، درجه حرارت بالا یا پایین، رنگ پریدگی شدید، سیانوز، زردی)
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه و مشاوره با مادر در مورد  زردی نوزاد
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه و مشاوره با مادر در مورد تغذیه با شیر مادر
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه  و مشاوره با مادر در مورد  پایش رشد کودک (وزن، قد، دور سر)
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه  و مشاوره با مادر در مورد  از نظر واکسیناسیون و مکمل‌های دارویی
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه  و مشاوره با مادر در مورد  وضعیت تکامل کودک
• مشاوره و آموزش مادر در مورد پیشگیری از سوانح و حوادث مشاوره با مادر در مورد ارتباط متقابل مادر و کودک
• پیگیری و ارجاع کلیه موارد
• مراقبتهای کودکان سالم (در دوره های سنی 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی،7 ماهگی، 9 ماهگی،  12 ماهگی، 15 ماهگی، 18 ماهگی، 2 سالگی، 3 سالگی، 4 سالگی، 5 سالگی)
• ارزیابی و کنترل کودک از نظر وضعیت عمومی (توانایی شیرخوردن، تنفس، علائم حیاتی، رفلکسها و...)
• ارزیابی و کنترل کودک از نظر زردی (زیر 2 ماه)
• ارزیابی و مراقبت کودک از نظر وضعیت وزن، قد، دور سر (پایش رشد)
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه و مشاوره با مادر از نظر وضعیت تغذیه با شیر مادر و تغذیه تکمیلی و تغذیه در سنین بالاتر
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه و مشاوره با مادر از نظر وضعیت بینایی
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه و مشاوره با مادر از نظر وضعیت شنوایی (در صورتی که زیر دو ماه انجام نشده باشد )
• ارزیابی و مراقبت کودک از نظر وضعیت تکامل و غربالگریASQ

1.  تکامل جسمی (gross & fine motor development)
2. تکامل عاطفی (emotional development)
3. تکامل گویش (language development)
4. تکامل ذهنی (mental development)
5. تکامل اجتماعی (social development)

• مراقبتهای تکاملی ابتدای کودکی
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه و مشاوره با مادر از نظر وضعیت واکسیناسیون و مصرف مکملهای دارویی
• ارزیابی، طبقه‌بندی، توصیه و مشاوره با مادر از نظر وضعیت سلامت دهان و دندان
• پیشگیری از استئوپروز
• پیشگیری از فشارخون بالا
• پیشگیری وکنترل اضافه وزن و چاقی
• پیشگیری از هیپرلیپیدمی
• پیشگیری و درمان عفونت ادراری
• پیشگیری از دیابت
• پیشگیری از آنمی
• ترویج شیوه زندگی سالم با تاکید بر جنبه‌های تغذیه، فعالیت بدنی، استرس و دخانیات
• آموزش و توانمندسازی والدین در خصوص پیشگیری از حوادث
• آموزش و توانمند سازی والدین در زمینه اصول فرزندپروری
• مشاوره با مادر در مورد پیشگیری از سوانح و حوادث و ارتباط متقابل مادر و کودک
• مشاوره با مادر در مورد تغذیه با شیر مادر، تغذیه تکمیلی و تغذیه در سنین بعد از 2 سالگی 
• ارزیابی کودک از نظر وضعیت آزمایش ها و ارجاع کودک جهت درخواست و انجام آن ها

شرح وظایف واحدهای ارائه دهنده خدمت شامل :

1-  ارزیابی ، طبقه بندی وضعیت عمومی- تغذیه- رشد- بینایی- تکامل - واکسیناسیون - دهان و دندان - مکملهای دارویی- وضعیت آزمایشات غربالگری( هیپو تیروئیدی ،خون ،ادرار،چربی خون )

2-  مشاوره (مشکلات تغذیه ای ، طرز صحیح شیر دهی ، توصیه درمانی برای برفک - پیشگیری از حوادث و سوانح- رابطه متقابل کودک و والدین- مشکلات دهان ودندان)

3-  ارجاع و پیگیری(مشکلات تغذیه ای- اختلال رشد - مشکل تکاملی- زردی - برفک - مشکلات دهان ودندان )

4- اجزای مراقبت ( مصاحبه ، معاینه بالینی ، تستهای آزمایشگاهی ،آموزش و مشاوره،واکسیناسیون ،ارائه مکملهای دارویی ، آموزش راههای پیشگیری از حوادث و سوانح ، رابطه متقابل کودک و والدین ، تکامل کودکان ، بینایی ، دهان و دندان) میباشد .

این مراقبتها برای دو سطح پزشک و غیر پزشک دیده شده است.

برنامه مراقبتهای ادغام یافته ناخوشی های اطفال (کودک بیمار)

علیرغم اجرای برنامه کودکان طی سالهای متمادی ، هنوز تا رسیدن به میزانهای مطلوب سلامت کودکان، فاصله بسیار است. اغلب کودکان زیر 5 سال دارای علائم و نشانه های چند بیماری با هم هستند و تصمیم گیری برای درمان بیماری آنان بسیار دشوار است و یا برخی وقتی مراجعه می کنند که بیماری آنان بسیار پیشرفت کرده است. بسیاری از مادران روش صحیح تغذیه کودک خود را نمی دانند. مطالعات متعدد نشان داده است که با ارتقاء کیفیت خدمات بهداشتی و مشارکت بیشتر خانواده ها می توان سطح سلامت کودکان را ارتقاء داده و از میزان مرگ و میر آنان کاست .

تخمین زده می شود به ازای هر یک دلار سرمایه گذاری برای سلامت کودک ، 7 دلار از طریق کاهش هزینه های رفاه اجتماعی و افزایش قدرت تولید جمعیت جوان ذخیره می شود . وقتی کودکی بیمار شده یا می میرد خانواده و جامعه هر دو صدمه می بینند .

استراتژی مانا تشخیص ودرمان صحیح کودکان بیمار را بر اساس نشانه های موجود امکانپذیر میسازد .بعلاوه مانا با ایجاد امکان اجرای صحیح  اقدامات پیشگیرانه از جمله تغذیه کودک  ،انجام بموقع واکسیناسیون و ... از ابتلا و یا شدت بیماریهای کودک میکاهد. مانا یک استراتژی است نه یک برنامه بطوریکه برنامه های موجود مراقبت از کودکان زیر 5 سال را هماهنگ نموده و با این هماهنگی، کیفیت ارائه خدمات را افزایش داده و اثر بخشی مراقبتها را بالا می برد و هزینه های خدمات را کاهش می دهد. ایجاد امکان برخورداری تمامی کودکان از رشد و تکامل مناسب،کاهش تعداد دفعات ابتلا به بیماریها ،کاهش عوارض و مرگ ومیر ناشی از بیماریها در گرو افزایش کمیت وکیفیت خدمات مراقبتی از این گروه سنی خواهد بود .

اهداف توسعه هزاره موید اهمیت کودکان سالم در توسعه اجتماعی اقتصادی است .

به عبارت دیگر استراتژی مانا به تمامیت سلامت کودک می نگرد و نه فقط به بیماری وی و علاوه بر درمان کنونی و بهره جویی از فرصتهای از دست رفته برای ارائه خدمات پیشگیری اولیه ، خانواده ها را در درمان کودک در منزل درگیر می سازد تا زمینه های بیمار شدن کودک و یا غفلت از نشانه های خطر در جریان بیماری را به حداقل برسانند.

مانا برنامه های موجود مراقبت از کودکان زیر 5 سال را هماهنگ نموده و با این هماهنگی ، کیفیت ارائه خدمات را افزایش داده و اثر بخشی مراقبتها را بالا می برد و هزینه های خدمات را کاهش می دهد . راهنمای مراقبت ادغام یافته کودک بیماربرای دو سطح پزشک و غیر پزشک به اجرا در آمده است.

لازم بذکر است که مجموعه تکمیلی برنامه مانا تحت عنوان ارزیابی ، طبقه بندی و درمان کودک مصدوم ( حادثه ، سوختگی ، مسمومیت ، گزش و گزیدگی) نیز در دو سطح پزشک و غیر پزشک به مجموعه فوق اضافه وبه اجرا درآمده است.

اجزای مراقبت در برنامه کودک بیمار 0 مانا) بشرح ذیل می باشد :

• انجاممراقبتهای درمانی برای کودکان بیمار با رعایت استانداردهای ارائه شده در برنامه مراقبتهای ادغام یافته ناخوشیهای اطفال (مانا)
• ارزیابی، طبقه‌بندی و درمان کودک از نظر علائم خطر فوری( قطع تنفس،سیانوزمرکزی، دیسترس تنفسی شدید - خونریزی – شوک- تشنج -  کما  )
• ارزیابی، طبقه‌بندی و درمان کودک از نظر نشانه‌های خطر (خواب آلودگی، کاهش سطح هوشیاری،عدم توانایی شیر خوردن، تشنج، استفراغ مکرر)
• ارزیابی، طبقه‌بندی، تشخیص نوع درمان و توصیه‌های لازم  و تشخیص افتراقی سرفه و یا تنفس مشکل
• ارزیابی، طبقه‌بندی، تشخیص نوع درمان و توصیه‌های لازم  مشکل گوش
• ارزیابی، طبقه‌بندی، تشخیص نوع درمان و توصیه‌های لازم  گلو درد
• ارزیابی، طبقه‌بندی، تشخیص نوع درمان و توصیه‌های لازم و تشخیص افتراقی اسهال و علائم کم آبی
• ارزیابی، طبقه‌بندی، تشخیص نوع درمان و توصیه‌های لازم و تشخیص افتراقی مشکلات تغذیه ای، کم وزنی و سوء تغذیه
• ارزیابی، طبقه‌بندی، تشخیص نوع درمان و توصیه‌های لازم  عفونت های موضعی
• ارزیابی، طبقه‌بندی، تشخیص نوع درمان و توصیه‌های لازم  مشکل شیرخوردن و خوب وزن نگرفتن
• توصیه‌های لازم در مورد  مصرف مکمل‌ها و واکسیناسیون
• مشاوره با مادر در مورد تغذیه با شیر مادر، تغذیه تکمیلی و تغذیه در سنین بعد از 2 سالگی 
• ارزیابی، طبقه‌بندی، تشخیص نوع درمان و توصیه‌های لازم در موردکودک مصدوم و سوانح و حوادث
• مشاوره با مادر در مورد پیشگیری از سوانح و حوادث و ارتباط متقابل مادر و کودک
• ارزیابی و تشخیص افتراقی تب با و بدون علائم موضعی
• ارزیابی کودک از نظر وضعیت آزمایش ها و ارجاع کودک جهت درخواست و انجام آن ها
• پیگیری و ارجاع کودک بیمار و مشاوره با مادر

شرح وظایف ارائه دهنده خدمت در واحدهای محیطی :

1-  ارزیابی و طبقه بندی نشانه های خطر  -   نشانه ها ی اصلی ( سرفه ، گلودرد ، تب ، اسهال ، عفونت گوش ، عفونت موضعی )- تغذیه- رشد، واکسیناسیون - مکملهای دارویی- وضعیت آزمایشات غربالگری( هیپو تیروئیدی ،خون ،ادرار،چربی خون )

2-  مشاوره (مشکلات تغذیه ای ، طرز صحیح شیر دهی ، توصیه درمانی - پیشگیری از حوادث و سوانح- )

3-  ارجاع و پیگیری(مشکلات تغذیه ای- اختلال رشد - زردی - برفک و .......)

4- اجزای مراقبت ( مصاحبه ، معاینه بالینی ، تستهای آزمایشگاهی ،آموزش و مشاوره،واکسیناسیون ،ارائه مکملهای دارویی ، آموزش توصیه تغذیه ای و درمانی ) میباشد .

این مراقبتها برای دو سطح پزشک و غیر پزشک  در کودکان زیر 5 سال دیده شده است.

برنامه ترویج تغذیه با شیرمادر

تغذیه با شیر مادر سلامت کودک و مادر را در کوتاه مدت و بلند مدت بهبود می بخشد و به طور غیر مستقیم سهم عمده ای در دستیابی به 3 هدف از اهداف توسعه هزاره یعنی اهداف 1 و 4 و 5 بویژه کاهش مرگ و میر کودکان (هدف چهارم ) دارد . اهمیت این موضوع سبب گردیده که شاخص تغذیه انحصاری با شیرمادر بعنوان یکی از شاخص های مهم عدالت در سلامت محسوب گردد.

بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت، تغذیه با شیر مادر از مرگ ۷ میلیون کودک زیر یک سال در جهان پیشگیری می‌کند.از سوی دیگر، تغذیه با شیر مادر موجب افزایش هوش کودک، تقویت رابطه عاطفی مناسب مادر و کودک ، تربیت‌پذیری بهتر کودک، کاهش مرگ بر اثر انواع بیماری‌ها، رفع نیازهای غذایی و کمک به ایمنی بدن و پیشگیری از مسمومیت‌های مختلف دوران کودکی می‌گردد. به علاوه، ابتلا به برخی بیماری‌ها را در مادر کاهش داده و سلامت جامعه و محیط را در پی دارد.

از 5 بیمارستان دانشکده علوم پزشکی خدمات بهداشتی – درمانی ساوه ، 3 بیمارستان دارای لوح دوستدار کودک می باشند . بیمارستان 17 شهریور ساوه در سال 72 ، بیمارستان شهید  مدرس در سال  88 و بیمارستان شهید چمران در سال 81 موفق به دریافت لوح بیمارستان دوستدار کودک شده اند.اما آنچه مهمتر از افزایش تعداد بیمارستانهای دوستدار کودک است حفظ وتداوم اجرای برنامه دربیمارستانها می باشد.

با توجه به نقش تغذیه با شیر مادر در ارتقای سلامت مادر و کودک، خانواده و جامعه، این برنامه کماکان از اولویتهای بهداشتی کشور است و انتظار می رود این امر مورد توجه شرکت های تولید و توزیع کننده شیر مصنوعی قرار گیرد .

برنامه نظام مراقبت مرگ کودکان یک ماهه تا 59 ماهه

                                                                                                         
شاخصهای مرگ و میر و مراقبتهای بهداشتی در کودکان نشان دهنده اولویتها و ارزشهای حاکم بر جامعه بوده و به عنوان مقیاسی برای اندازه گیری میزان توسعه و رفاه هر کشور مورد استفاده قرار می گیرند. سرمایه گذاری در زمینه بهداشت کودکان و مادران صرفا یک موضوع مرتبط با بشر نیست، بلکه در عین حال یک تصمیم اقتصادی خردمندانه و یکی از مطمئن ترین راهها جهت قرار گرفتن یک کشور در مسیر دستیابی به آینده ای بهتر می باشد.

تامین، حفظ و ارتقاء سطح سلامت کودکان به عنوان گروههای آسیب پذیر جامعه در خدمات بهداشتی جایگاه ویژه ای دارد که با افزایش آگاهی، دانش، مهارت و توانایی کارکنان در تمام سطوح بهداشتی، می توان عوارض بارداری، زایمان و پس از زایمان و اختلالات بدو تولد را به موقع تشخیص و مراقبتهای لازم را به مادران دارای نوزادان در معرض خطر ارائه نمود .مرگ و میر کودکان زیر 5 سال از مهمترین  شاخص هایی  است که  نشان دهنده  توسعه  کشورهاست  .علت  انتخاب این شاخص  به عنوان  نمایه توسعه ،  تاثیر  عوامل مختلف اجتماعی و اقتصادی در کاهش یا افزایش آن است.

کاهش آن ازتعهدات مهم کشورها است و به همین منظور در سال 1990 کشورهای جهان در قالب  طرح سلامت برای همه تا سال2000 متعهد شدندکه مرگ کودک را درکشور خود طی یک دهه تا سال 2000 میلادی 50٪کاهش دهند.همچنین براساس اهداف توسعه هزاره  (Millennium Development Goals)  در سال 2000 میلادی کشورهای جهان متعهد شدند ، نسبت مرگ  و میر  کودکان  در این  کشورها  تا سال 2015 میلادی، باید دوسوم نسبت به سال 1990 کاهش یابد.

نظام مراقبت مرگ کودکان 59-1 ماهه :

با توجه به این که شاخص مرگ کودکان زیر 5 سال تابعی از وضعیت سواد کودکان، شبکه راه های روستایی، دسترسیبه فوریت های پزشکی، هزینه خدمات درمانی،  وجود  شبکه های ارتباطی مخابراتی، درآمد خانوار و ... می باشد .در واقعکیفیت خدمات بهداشتی و  درمانی فقط  بخش کوچکی از  عوامل موثر در کاهش  مرگ و  میر  کودکان  را  به خود اختصاصمیدهد. قطعاً هیچ برنامه ریزی در این بخش منتظر توسعه سایر ارکان دولت ) ارتباطات، سواد، راه، تغییرات فرهنگ ... ) نمی شود  تا تاثیر  آن را در کاهش مرگ کودکان ببیند .از سوی دیگر مرگ کودکان از مجموعه عوامل وابسته به هم تشکیل شده است  که مداخله در  هر مرحله  می تواند  از بروز  مرگهای بعدی جلوگیری کند .با مطالعه تاریخچه هر مورد مرگ کودکاز زمان دریافت مراقبتهای کودکی و سپس محل، زمان و شرایط بیماری می توان:

- مراقبتهای کودکی

- خدمات اورژانس بین راهی و پیش بیمارستانی

- خدمات اورژانس بیمارستانی

- خدمات بیمارستانی

را از نظر کیفیت، کمیت و سهولت دسترسی بررسی کرد .از این رو اداره سلامت کودکان اقدام به طراحی نظام کشوریمراقبت مرگ کودکان 1 تا 59  ماهه  نمود و  به منظور شناخت عوامل موثر در مرگ و میر کودکان و طراحی مداخله مناسب مقرر  شد  برای تمامی  موارد  مرگ  گزارش  شده،  پرسشنامه بررسی مرگ تکمیل  و  در  کمیته های کاهش مرگ و میرکودکان در بیمارستان، شهرستان و دانشگاه بررسی شود .تا با توجه به علت فوت، راهکارهای مناسب  برای  پیشگیری  از بروز  موارد  مشابه  ارائه  گردد.

آغاز برنامه :

نظام مراقبت مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه از نیمه دوم سال 1385 به صورت آزمایشی در دانشگاه های علوم پزشکی کشور آغاز شد،  و به صورت  کشوری از اول  سال 1386  در سراسر دانشگاههای کشور به عنوان استراتژی در جهت کاهش مرگ کودکان، به اجرا درآمد.

هدف کلی  نظام مراقبت مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه :

این نظام با هدف کلی کاهش مرگ ومیر کودکان از طریق بررسی تاریخچه هر مورد مرگ کودک

از زمان بروز اولین علامت خطر  تا فوت  تلاش می کند  با  شناخت  عوامل مساعد کننده و قابل مداخله مرگ کودکان، با تهیه اقدامات مداخله ای آنها راکنترل نموده و یا اثر آنها را کاهش دهد .

فعالیتها:

1-    جمع آوری داده های مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه :

پرسشنامه بررسی مرگ کودک  شامل 4 بخش به شرح زیر است که با توجه به سیر بیماری تا فوت کودک، بخشهایمختلف آن تکمیل می شود.

پرسشنامه ب:

مخصوص بررسی مشخصات کلی خانواده و سوابق سلامت و بیماری متوفی 1تا 59 ماهه از طریق پرسشگری از خانواده کودکان متوفی تکمیل می شود.

پرسشنامه ج :

مخصوص بررسی کلی سوابق رسیدگی (اقدامات پزشکی)سرپایی به بیماری کودک  متوفی 1 تا 59 ماهه مربوط به  بررسی سوابق  اقدامات پزشکی  است که برای  کودک  انجام شده  است  .این اقدامات  شامل تمامی  فعالیتها، مداخلات و  توصیه های تشخیصی ، مراقبتی و  درمانی است  که قبل از فوت کودک  و بصورت سرپایی  انجام  شده وکودک درطی این خدمات (یا برای این خدمات (در بیمارستان بستری نبوده است .کلیه مراکز تشخیصی ،درمانی و بهداشتی  وهمچنین  اورژانس های  بیمارستانها از  جمله  محلهای مورد نظر برای ارائه این خدمات هستند.»

پرسشنامه د:

مخصوص بررسی کلی سوابق رسیدگی )اقدامات پزشکی ( بستری کودک متوفی 1تا 59 ماهه می باشد.

این پرسشنامه به منظور ثبت اطلاعات مربوط به بستری کودک در بیمارستان تهیه شده و مرجع این پرسشگری استخراج  اطلاعات دفتر  و پرونده های  ثبت ، گزارشات  و  نسخ موجود و در دسترس می باشد.

پرسشنامه ه :

چک لیست تخصصی بررسی علل مرگ کودک  1 تا 59 ماهه .

سوالات پرسشنامه ه حداقل از یکی از پزشکان متخصص منتخب سوال می شود .این پزشک پس از بررسی پرسشنامه های تکمیل شده) ب ،ج ،د (و پرونده کامل  پزشکی موجود کودک متوفی ازنظرعلت فوت و روند مراقبت و درمان متوفی نظرمی دهد.

2-  بررسی موارد مرگ کودکان در کارگروه های، کمیته بیمارستانی، شهرستانی و دانشگاهی

گروه های کاری پس از مطالعه و بررسی کلیه مطالب تکمیل شده درپرسشنامه ها، مداخلاتی را بصورت پیشنهادی جهت ارائه در کمیته بررسی مرگ کودکان طراحی می کندوکمیته های بررسی مرگ و میرکودکان پیشنهادهای مداخلات طراحی شده درگروه های کاری مورد بحث و بررسی قرار گرفته ودرنهایت مداخلاتی مصوب می گردد.

3- اجرای مداخلات برای جلوگیری از برو زموارد مشابه در سطح بیمارستان، شهرستان و دانشگاه

4- پایش و ارزیابی نتایج فعالیتها و مداخلات در نظام مراقبت

برنامه سلامت نوزادان و نظام مراقبت پریناتال

 مرگ پری‌ناتال شامل کلیه مرگ‌ها از 22 هفته بارداری تا 29 روزگی تولد نوزاد می‌باشد که از بین این مرگ‌ها، مرگ‌ از 22 هفتگی بارداری تا قبل از زایمان را مرده زایی‌ (IUFD) و مرگ بلافاصله بعد از زایمان تا 29 روزه پس از زایمان را مرگ نوزاد تعریف می‌نمایند. از سال 1389 نظام کشوری مراقبت مرگ پری‌ناتال توسط اداره سلامت نوزادان راه‌اندازی گردید. در سال 1392 با راه‌اندازی "سامانه ثبت اطلاعات مادر و نوزاد"، مقرر گردید بیمارستان‌ها فقط اقدام به ثبت مرگ‌هایی که در بخش نوزادان وNICU (خارج از بخش زایمان و اتاق عمل ) واقع شده، نمایند.

اهداف کلی برنامه :

۱- افزایش امید زندگی

۲- ارتقای سلامت همه‌جانبه در ابعاد جسمی- روانی و اجتماعی

 

اهداف اختصاصی:

۱- کاهش مرگ نوزدان به کمتر از ۷ درهزار تولد زنده

۲- بهبود مراقبت تکاملی در بخش های مراقبت نوزدان به میران ۷۰درصد

فرآیندهای برنامه :

۱- پیگیری مراقبت از نوزاد پرخطر

۲- توانمند سازی والدین برای مراقبت از نوزاد

۳- برگزاری دوره های اموزشی تعریف شده ( HBB، مراقبت اغوشی ، EPIQ، ..... )